Prawda jako wartość fundamentalna w cywilizacji łacińskiej


prof. dr hab. Bogusław Dopart
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
23.04.2025 r., godz. 17:00
sala 3.129 Collegium Historicum Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu,
Kampus Morasko, ul. Uniwersytetu Poznańskiego 7, 61-614 Poznań
(5 minut spaceru z pętli Jana III Sobieskiego)
fot.: FB Bogusław Dopart
Streszczenie wykładu
„Rzym Grecję pochłonął, duch chrześcijaństwa Rzym zagarnął – pisał Zygmunt Krasiński do Adama Potockiego w r. 1838. – Przydaj do tego plemiona północne, które przed krzyżem padły na kolana, jak go tylko ujrzały na szczycie Kapitolu, a będziesz miał nas samych, dzieci filozofii greckiej, religii Chrystusa i kodeksu rzymskiego”. Dedykując Krasińskiemu dwie dekady później (1859) swój poemat Quidam, pisał z kolei Cyprian Norwid: „Cywilizacja składa się z zabytków wiedzy Izraelskiej – Greckiej – Rzymskiej, a łono jej chrześcijańskie, czy myślisz, że w świadomej siebie rzeczywistości już tryumfalnie rozbłysło?” Czy jesteśmy i w jakim sensie jesteśmy dziećmi filozofii greckiej? Czy Prawda objawiona poprowadzi ku cywilizacji miłości, na którą z ostrożną nadzieją czekał Norwid?
Cywilizacja łacińska to, jak wiadomo, termin Feliksa Konecznego, a chociaż uczony nie używał określenia „cywilizacja zachodnia”, te dwie formuły bywają traktowane synonimicznie. Koncepcja, iż u źródeł naszej cywilizacji tkwi prawda w rozumieniu greckim, osoba w sensie chrześcijańskim i prawo rzymskie wydaje się do dziś szeroko znana i afirmowana. Cywilizacje są wszakże bytami historycznymi, podlegają nieuchronnie zmianom. Z tej racji prawda, osoba, prawo rzymskie, jako konstytutywne, źródłowe czynniki ciągłej tożsamości, z czasem stawały się żywymi i nieodzownymi tradycjami.
Mówiąc o prawdzie jako fundamentalnej wartości cywilizacji łacińskiej, mamy na uwadze rozmaite dobra, które nie powstałyby w wielu dziedzinach życia zbiorowego bez dialogu filozofii, i teologii, prawdy rozumianej jako rezultat racjonalnego poznania i Prawdy, którą uosobił Chrystus – droga, prawda i życie (J 14, 6), a którą skonceptualizowała teologia Logosu. Na tej podstawie ukształtowała się synteza scholastyczna. Stąd wywodzi się realistyczna antropologia, edukacja klasyczna, dominująca przez stulecia koncepcja estetyczna (mimesis), uniwersytet i etos akademicki, moralne normy życia zbiorowego.
Prawda jako wielki problem myśli europejskiej ukazuje m. in. tok historycznych rozgraniczeń między cywilizacją łacińską a tymi terytoriami Zachodu, które zostały zdominowane przez gnozę. Rodowodem gnostyckim legitymuje się antycywilizacyjna dekonstrukcja, która, paradoksalnie, na wiele sposobów potwierdza dziś fundamentalną wartość prawdy. Także w nauce i w życiu uniwersytetu.

fot.: G. Musiał